Braziliaans Hooggerechtshof verbiedt asbest

Lokale mijnvakbond wil mijn open houden voor uitvoer
Brazilië is een van de staten die een wereldwijd verbod of inperken van gebruik van asbest belemmert. Het land is een belangrijke exporteur van het mineraal. De productie van asbest daalt er maar bedraagt volgens deskundigen nog altijd zo’n 300.000 ton per jaar, waarvan de helft voor de export. Het standpunt van het land in internationale gremia kan gaan kantelen. Twee rechters gaven ruimte voor een binnenlandse doorbraak. Le Monde informeert.

Cijfers overtuigend
De WHO maakte gewag van soms jaarlijks wel 100.000 doden wereldwijd door de inademing van asbest. Dat leidt tot mesothelioom, longkanker, asbestose en andere kankers. Het ‘Braziliaans [staats]instituut voor gezondheidsonderzoek van werknemers en menselijke ecologie’ stelde tussen 1980 en 2010 3.718 gevallen van mesothelioom vast. De auteur van het rapport, Francisco Pedra, arts openbare gezondheidszorg, ziet een grote onderschatting; veel patiënten worden niet gediagnosticeerd.

Op basis van dergelijke gegevens deden de rechters van het Hof op 29 november 2017 een ingrijpende uitspraak. Brazilië heeft een federale wet die sinds 1995 "het gecontroleerde gebruik van chrysoliet" of wit asbest toestaat, vanuit de veronderstelling dat dit minder schadelijk is. Het Braziliaans hooggerechtshof verklaarde deze wet in strijd met de Braziliaanse grondwet, die immers de gezondheid van de werknemer moet garanderen. In enkele deelstaten zoals Sao Paulo en Rio de Janeiro is asbest al enkele jaren volledig verboden. Rechters hebben nu duidelijk gesteld dat de federale wet onverenigbaar is. "De federale wet kan geen wezenlijk obstakel zijn voor het opleggen van een niveau van minimale bescherming dat alle deelstaten van de Federatie moeten volgen," aldus rechter Rosa Weber, rapporteur over dit dossier van het Hooggerechtshof.

De uitspraak in november kwam terug op een zaak van augustus. Toen hadden vijf rechters van het Hof de wet van 1995 ongrondwettig beoordeeld. Er zijn zes stemmen nodig om het vonnis nationaal te maken. In minder dan zes maanden veranderden twee rechters van gedachten. "Door persoonlijke overtuiging," gelooft Marc Hindry, vicepresident van het anti-asbestcomité aan de Jussieu-universiteit in Parijs. Deze activist volgt de onderhandelingen in Brazilië al jaren. "En voor economisch gewin, het asbestbedrijf is niet alleen immoreel, het is ook economisch onhoudbaar."

De toename van het aantal slachtoffers, de verslechtering van het imago en de krimp op de markt maken dat de bedrijfstak asbest geleidelijk aan de handen aftrekt van het omstreden materiaal. In kringen rond het Franse bedrijf Saint Gobain, oud vertegenwoordiger in Brazilië van de Eternit Group, viel 27 november te beluisteren dat het bedrijf zal stoppen met het gebruik van asbest voor golfplaten. Dit vanaf december 2018 om "de consumententrend te volgen".

Te vroeg om de strijd te staken
Fernanda Giannasi is meer dan dertig jaar actief in de strijd tegen asbest in Brazilië. Ze werd wel de "Erin Brockovich van Brazilië" genoemd. Zij is blij, maar weet ook dat het te vroeg is om de wapens neer te leggen. "Nu moeten we de wet handhaven", zegt de voormalige arbeidsinspecteur, die woordvoerder van duizenden asbestslachtoffers is geworden. Ze is met name bezorgd over de laatste asbestmijn in handen van Eternit in Brazilië, in de stad Minaçu van de deelstaat Goias. "De stad waar je asbest ademt." De vakbond van de mijn strijdt voor het open houden van de mijn om de 150 directe banen te redden, ondanks de toename van kankergevallen in de gemeente. "Een effectief en onmiddellijk verbod zal het ergste zijn wat er met Minaçu kan gebeuren. Hier komt 60% van de belastinginkomsten uit asbest. We verliezen een ongelooflijk inkomen, het zou catastrofaal zijn. Wij zijn een stad met 31.000 inwoners, hier is geen akkerbouw, geen veeteelt, niets. We zullen helemaal opnieuw moeten beginnen. We hebben een overgangsperiode nodig voor de stad om zich voor te bereiden." Zo verklaart de burgemeester van Minaçu, Agenor NickBarbosa, op de BBC Brazil-website.

De mijnvakbond zou niet alleen koersen op uitstel, maar ook op een vrijstelling. Fernanda Giannasi hierover: "Hun idee is om de mijn actief te houden uitsluitend voor uitvoer. Dat is onaanvaardbaar. Je kunt niet beslissen om de gezondheid van de Brazilianen te beschermen en tegelijkertijd dit gif te exporteren naar de meest kwetsbare mensen! Dat is milieu-racisme."

Het bedrijf Eternit stelt desgevraagd dat het wacht op de details over uitvoering van het vonnis van de Hoge Raad. Het herhaalt daarbij dat het zijn beloften nakomt voor "veiligheid op het werk en dienen van het milieu”.

Vertaald en bewerkt uit Le Monde, 2 december 2017