Symposium 2008

NVvA-Symposium 2008: Arbeidshygiëne, een waardevol specialisme

Conferentiecentrum Woudschoten in Zeist op 16 en 17 april 2008.
 

WOENSDAG 16 APRIL 2008

OCHTENDPROGRAMMA, PLENAIR

Welkom
Ir. Huib Arts, voorzitter NVvA

Opening                         
Dr.ir. Mieke Lumens, voorzitter commissie symposium

Bewegingen in de arbeidshygiëne
Ir. Jan Twisk, industrial hygiene leader, Dow Chemical Benelux, Terneuzen

Arbeidshygiënist in een wereldbedrijf: van adviseur tot specialist
Ir. Paul van de Sandt, senior industrial hygienist, Shell International, Den Haag

Bedrijven en branches vooruit helpen                                  
Ir. Maikel van Niftrik, onderzoeker, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist

Bob van Beek-prijs                                                                             
Voorzitter: Ir. Dook Noy, senior adviseur/arbeidshygiënist, Dow Chemical Benelux, Terneuzen
Toelichting

Presentaties door net afgestudeerde arbeidshygiënisten van hun veelbelovende projecten van opleidingsinstanties zoals Saxion Hogeschool, Radboud Universiteit Nijmegen, IRAS Utrecht, NSPOH, HVK en Delft TopTech.
Esther van Adelberg
Karin Fieten
Ron Bervoets

MIDDAGPROGRAMMA

Workshop A    
BLOOTSTELLING AAN SCHIMMELS IN DE WERKOMGEVING (max. 20 deelnemers)
Voorzitter: Ing. Vanessa Zaat, arbeidshygiënist, Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL), Utrecht
Extrinsieke allergische alveolitis: de waarde van werkplekonderzoek en serologie
Dr. Jos Rooyackers, longarts, Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen, Utrecht
Detectie en identificatie van schimmels in het binnenmilieu en de werkomgeving
Ing. Jos Houbraken, en dr. Rob Samson, beiden mycoloog, CBS-Fungal Biodiversity Centre, Utrecht
Interactieve discussie over mogelijkheden en valkuilen van arbeidshygiënisch onderzoek in arbeidssituaties met blootstelling aan schimmels
Dr.ir. Remko Houba en ing. Vanessa Zaat, beiden arbeidshygiënist, Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen, Utrecht

Toelichting

Bij blootstelling aan schimmels in arbeidssituaties zijn risico-evaluaties vaak zeer complex en is de inzet van inhoudelijke specialisten een must. Dit geldt voor beide zijden van het spectrum, namelijk (1) indien de blootstelling aan (en risico’s van) schimmels moet worden beoordeeld en (2) indien de relatie tussen een werkgerelateerde klachten en de blootstelling aan schimmels moet worden geobjectiveerd. In beide vraagstukken is er een belangrijke rol weggelegd voor de arbeidshygiënist. In deze sessie wordt met deelnemers van gedachten gewisseld over de mogelijkheden en de valkuilen van arbeidshygiënisch onderzoek in arbeidssituaties met blootstelling aan schimmels.

Sessie B          
NIEUWE TECHNIEKEN IN DE ARBEIDSHYGIENE
Voorzitter: Drs. Christianne Derikx, arbeidshygiënist/veiligheidskundige, preVENtief arbo adviesbureau, Heesch
Snelle detectie van levende micro-organismen in de lucht - Real-time PCR: een stap voorwaarts voor de arbeidshygiënist
Ir. Marcèle van Kerkvoorde, arbeidshygiënist, Kalsbeek, Asssen
Doe-het-zelf monitoring van blootstelling aan alcohol en andere oplosmiddelen middels de ademluchttest
Ir. Daan Huizer, arbeidshygiënist, IndusTox Consult, Nijmegen
Een ander licht op aërosolen
Ing. Edwin Hagelen, arbeidshygiënist, Arbo- en Milieudienst UMC Utrecht

Toelichting

Nieuwe technieken zijn enerzijds gericht op de arbeidshygiënist die snel inzicht wil krijgen in het blootstellingrisico. Anderzijds dragen zij bij aan de bewustwording van de medewerkers. Zij ‘’zien” direct welke risico’s hun werkzaamheden veroorzaken en kunnen tijdig voorzorgsmaatregelen nemen. In deze sessie wordt de ontwikkeling van een drietal nieuwe technieken toegelicht, technieken waarmee het onzichtbare zichtbaar wordt gemaakt.

Sessie C          
REACH IN HET BEREIK?
Voorzitter: Ir. André Winkes, arbeidshygiënist, Arbo Unie, Duiven
REACH en de ketencommunicatie
Dr.ir. Albert Hollander, senior onderzoeker/adviseur, TNO Kwaliteit van Leven, Hoofddorp
Veiligheidsbeoordeling onder REACH - Informerende presentatie over de beschikbare Technical Guidance
Ir. Maikel van Niftrik, projectleider, TNO Kwaliteit van Leven, Hoofddorp
Kosten en baten van risicobeheersingsmaatregelen
Drs. Remco Visser, senior onderzoeker/adviseur, TNO Kwaliteit van Leven, Hoofddorp

Toelichting

REACH is overal. Sinds medio 2007 is REACH geen toekomst meer maar werkelijkheid! Hoe kunnen risico's beheerst worden, wat is de rol van producenten en gebruikers en wat zijn de gevolgen voor u als adviseur. Is REACH slechts een kostenpost of valt er ook nog wat te verdienen?

Sessie D         
BIOLOGISCHE MONITORING STEEDS BELANGRIJKER?
Voorzitter: Drs. Marieke Beelen, arbeidshygiënist, LUMC, Leiden
Biologische monitoring van PAK’s - Stand van zaken anno 2008
Dr. Frans Jongeneelen, adviseur/onderzoeker, IndusTox Consult, Nijmegen
Gebruik van biologische monitoring voor onderzoek naar de effectiviteit van huidbescherming bij verpleegkundigen die met koolteerzalf werken
Dr.ir. Paul Scheepers, universitair hoofddocent, toxicoloog/arbeidshygiënist, afdeling Epidemiologie en Biostatistiek, UMC St. Radboud, Nijmegen
Urineonderzoek naar PAK-blootstelling bij voetballers op kunstgrasveld ingestrooid met rubberkorrels
Dr. Joost van Rooij, consultant arbeidshygiëne en -toxicologie, IndusTox Consult, Nijmegen

Toelichting

Biologische monitoring is al jaren een bekend arbeidshygiënisch instrument om de beroepsmatige blootstelling aan bijvoorbeeld PAK’s te beoordelen. Biologische monitoring kent steeds meer nieuwe toepassingen. In deze sessie dan ook aandacht voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van biologische monitoring. Daarnaast twee voorbeelden uit de arbeidshygiënische praktijk waarbij biologische monitoring is ingezet om blootstelling aan PAK’s via de huid bij voetballers en verpleegkundigen te beoordelen.

Sessie E          
MODELLEREN VAN BLOOTSTELLING, INSTRUMENTEN VOOR DE TOEKOMST
Voorzitter: Selma Hertsenberg MSc,arbeidshygiënist, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist
STEAMbase: SToffenmanager Exposure and Modelling databaseInstrument ter ondersteuning van het nieuwe grenswaardestelsel en REACH
Ir. Jody Schinkel, projectmedewerker, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist
Ontwikkeling van een nieuw model voor het schatten van inhalatoire blootstelling
Dr.ir. Erik Tielemans, onderzoeker arbeidshygiëne, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist
Ontwikkeling van een model voor Health Impact Assessement: een toepassing in de bakkerij sector
Ir. Tim Meijster, AIO, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist/ IRAS, Utrecht

Toelichting

Het nieuwe grenswaardenstelsel, de arbocatalogi en REACH vragen om meetgegevens en precieze schattingen van blootstelling. In deze sessie wordt aandacht besteed aan twee nieuwe ontwikkelingen: een blootstellingsdatabase die het mogelijk maakt meetgegevens gestructureerd op te slaan, en een nieuwe benadering waarbij meetgegevens en modelschattingen worden geïntegreerd tot meer precieze uitkomsten.
De derde presentatie gaat over Health Impact Assessment; dit is een methodiek die zich uitstekend leent om informatie over blootstelling en gezondheidseffecten te integreren en de gezondheidswinst die een beheersmaatregel oplevert te kwantificeren.

Sessie F          
OPLOSMIDDELHOUDENDE PRODUCTEN IN DE METAALSECTOR: ONTWIKKELING EN VALIDATIE VAN INSTRUMENTEN VOOR CHEMICAL RISK MANAGEMENT
Voorzitter: Jan Snijder, arbeidshygiënist, arbodienst AGW, Hoorn
Ontwikkeling en demonstratie van de Verbetercheck Oplosmiddelen
Dr.ir. Henri Heussen, arbeidshygiënist/toxicoloog, Arbo Unie, Expertise Centrum Toxische Stoffen (ECTS), Nijmegen
Validatie van Verbetercheck Oplosmiddelen
Drs. Hester Dekker, arbeidshygiënist, Arbo Unie, Den Bosch
AWARE voor risicobeoordeling en substitutie van producten
Pieter van Broekhuizen, chemicus, IVAM Sustainability, afdeling Chemische Risico’s, Amsterdam en Hildo Krop, chemicus, Bureau KLB, Den Haag

Toelichting

De sociale partners in de metaalsector hebben hun krachten gebundeld en een Verbeterboek ontwikkeld (www.5xbeter.nl). Eén van de ontwikkelde instrumenten is de Verbetercheck (of Praktijkrichtlijn) Oplosmiddelen. In de sessie wordt aangegeven hoe u hiermee een risicobeoordeling kunt uitvoeren en welke (gevalideerde) maatregelen mogelijk zijn. Een andere ontwikkeling is de AWARE (Adequate Warning and Air REquirement) codering. Deze 2-cijferige code helpt bedrijven producten te kiezen die de minste risico’s opleveren voor degenen die ermee werken (www.awaretool.eu). Tijdens de presentaties zal een demonstratie van de “tool” worden gegeven.

Workshop G    
ARBOCATALOGUS IN THEORIE, MAAR VOORAL OOK IN DE HBO-PRAKTIJK
Voorzitter: Ir. André Holtrop, arbeidshygiënist, Arbo Unie, Almelo
Arbocatalogus in theorie, maar vooral ook in de HBO-praktijk
Ir. Pyter Brandsma, senior adviseur Achmea Vitale/project adviseur Zestor, Amsterdam Klaas Notenbomer, Eridanos enPaul Settels, ING HR Health & Safety

Toelichting

In deze workshop maakt u kennis met een recht toe/recht aan en verfrissende praktische aanpak bij het ontwikkelen van de arbocatalogus voor het HBO (40 hogescholen). Naast het betreden van het speelveld met haar vele diverse spelers, leert u ook hoe een arbeidshygiënist met aanvullende scholing in de arbeids- en organisatiekunde minder stuurt op de (eigen) expertise en inhoud en meer op het proces en het uiteindelijke resultaat. Tijdens de workshop worden de deelnemers uitgenodigd interactief op basis van de verschillende rollen deel te nemen aan een rollenspel. Aan het eind is er een discussie over wat de betekenis is van de arbocatalogus (voor het HBO, maar ook algemeen).

 

DONDERDAG 17 APRIL 2008

OCHTENDPROGRAMMA, PLENAIR

Welkom en opening dagvoorzitter
Dr.ir. Mieke Lumens, voorzitter commissie symposium

De noodzaak tot evidence-based werken: Richtlijnontwikkeling in de arbeidshygiëne
Ervaringen van het Kwaliteitsbureau NVAB
Dr. Carel Hulshof, coördinator richtlijnen, Kwaliteitsbureau NVAB, Utrecht
Het arboportaal: wat kan het arboportaal bijdragen aan evidence-based advies? Nut en noodzaak van richtlijnen in de arbeidshygiëne
Ep Marinus, arbeidshygiënist, Achmea Arbo, Voorburg
Onder leiding van dr.ir. Lex Burdorf, universitair hoofddocent, Erasmus MC, afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg, Rotterdam

Forumdiscussie

Prof.dr.ir. Hans Kromhout, hoogleraar Arbeidshygiëne, Universiteit Utrecht
Ir. Huib Arts, voorzitter NVvA

Workshop H    
BEST-PRACTICES VOOR OMGANG MET NANODEELTJES (max. 25 deelnemers)
Voorzitter: Ir. André Holtrop, arbeidshygiënist, Arbo Unie, Almelo
Werken met nanodeeltjes op de werkvloer
Dr.ir. Remko Houba, Arbo Unie, Expertise Centrum Toxische Stoffen (ECTS), Nijmegen en prof.dr. Paul Borm, Centre of Expertise in Life Sciences (CEL), Zuyd University, Heerlen

Toelichting

Nanotechnologie zal naar verwachting steeds meer worden toegepast in industriële processen. Kennis over de risico's van nanomaterialen is nog beperkt. Op dit moment loopt een onderzoek in opdracht van het ministerie van SZW en VROM dat inzicht moet verschaffen in de toepassingen van maatregelen en goede praktijken rondom het gebruik van synthetische nanodeeltjes in Nederland. Doel van de workshop is het uitwisselen van kennis en het discussiëren over de goede praktijken rondom het werken met nanodeeltjes en het ontsluiten van de kennis in dit project naar het arbeidshygiënische werkveld in Nederland.

Workshop I      
SER LEIDRAAD VEILIG WERKEN MET STOFFEN (max. 25 deelnemers)
Voorzitter: Ir. Daan Huizer, arbeidshygiënist, IndusTox Consult, Nijmegen
SER leidraad veilig werken met stoffen
Ir. Theo Scheffers, arbeidshygiënist, Royal Haskoning, Nijmegen en drs. Monique Groenewold, productmanager, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist 

Toelichting

Sinds 1 januari 2007 kent Nederland geen MAC-waarden meer. Hier hebben we grenswaarden voor teruggekregen. Door de scheiding privaat en publiek is het niet altijd duidelijk welke waarde van toepassing is en  wie welke grenswaarde bepaalt. Een gestandaardiseerde aanpak is er nog niet. Nu is ook de ‘veilige werkwijze’ ten tonele verschenen, maar wat is nu veilig? In opdracht van de SER heeft een groep deskundigen een leidraad opgesteld. Wat is dit en wat kun je ermee? Na deze workshop bent u (hopelijk) weer bijgepraat.

Sessie J          
NIEUWE TOEKOMST VOOR DE RI&E?
Voorzitter: Drs. Marieke Beelen, arbeidshygiënist, LUMC, Leiden
Doe het zelf RIE voor gemeenten
Ir. Esther Loozen, projectmedewerker Gezond Werk, A+O fonds Gemeenten, Den Haag
Valideren van RIE-instrumenten
Ir. Huib Arts, arbeidshygiënist, Arboprofit, Gouda
De RI&E: een managementinstrument, geen branche-lapmiddel
Drs. Peter van Balen, hoofd Arbo & Veiligheid, NKI-AVL, Amsterdam en ir. Tamara Onos, arbeidsygiënist, Arbo Advies Onos, Ellecom

Toelichting

De RI&E is een weerbarstig instrument. In het verleden waren het vooral deskundigen van Arbodiensten die een belangrijke taak hadden in de uitvoering van de RI&E. De tendens tegenwoordig is steeds meer zelfwerkzaamheid van bedrijven en organisaties in dit traject. Digitale RI&E-instrumenten springen dan ook als paddenstoelen uit de grond. Maar wat levert dit op? Worden de belangrijkste risico’s wel herkend? En nog veel belangrijker: verdwijnt het RI&E-rapport in de la of gaan de bedrijven en organisaties ermee aan de slag? In deze sessie volop aandacht voor deze ontwikkelingen in de RI&E.

Sessie K          
NIEUWE RISICO’S
Voorzitter: Ir. André Winkes, arbeidshygiënist, Arbo Unie, Duiven
Meetmethoden en -strategieën voor nanodeeltjes - Huidige stand van zaken en nieuwe ontwikkelingen
Dr.ir. Dick Brouwer, senior onderzoeker, TNO Kwaliteit van Leven, Zeist
Range finding' studie naar de blootstelling aan Taxol
Dr.ir. Paul Scheepers, universitair hoofddocent, toxicoloog/arbeidshygiënist, afdeling Epidemiologie en Biostatistiek, UMC St. Radboud, Nijmegen
De hindernissen bij karakterisering van blootstelling voor gezondheidsonderzoek na chemische rampen
Suzan Bongers MSc, junior onderzoeker, Universiteit Utrecht, Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), Utrecht

Toelichting

Nieuwe technieken en de steeds sterker wordende maatschappelijke vraag naar de beheersing van risico's kunnen leiden tot op het eerste gezicht eenvoudige vragen, die met de bestaande standaard methodieken veelal moeilijk te beantwoorden zijn. In deze sessie geven een drietal collega's aan dat door het creatief toepassen van bestaande technieken gecombineerd met nieuwe inzichten de blootstelling in deze moeilijke situaties veelal toch kan worden ingeschat.

Sessie L          
WERKEN AAN KENNIS: KRUISBESTUIVING?
Echte innovatie moet je niet met oude zakken doen, maar je hebt ze wel nodig voor de overdracht van hun kennis (naar prof.dr. Jacques Boersma)
Voorzitter: Ir. Mathieu van Puijvelde, arbeidshygiënist, Shell Pernis en Moerdijk
Drie duopresentaties met aansluitend discussie
Olv Hemmie Boers, arbeidshygiënist/projectleider Meester-Gezel, Arbo-adviesburo Akkoord,
Beerta en Monique Heck, cursusleider, Saxion Hogeschool IJselland, Deventer
Louis de Jong (meester) en Ingrid van Gemert (gezel)
Ep Marinus (meester) en Inez Sprong-de Bruijn

Toelichting

Het bestuur van de NVvA hecht veel waarde aan het doorgeven van de kennis van ervaren arbeidshygiënisten aan beginnende arbeidshygiënisten. Dit wordt mede ingegeven door de verwachting dat de komende jaren veel ervaren arbeidshygiënisten met pensioen zullen gaan. Deze sessie gaat over het Meester-Gezel project dat als pilot is opgestart binnen de NVvA.

Sessie M         
KLIMAATBELEVING: KWESTIE VAN EEN GOED UITZICHT EN FRISSE LUCHT?
Voorzitter: Drs. Christianne Derikx, arbeidshygiënist/veiligheidskundige, preVENtief arbo adviesbureau, Heesch
Binnenklimaat – meten is weten …… of toch niet?
Ing. Stanley Kurvers, onderzoeker, Technische Universiteit Delft, faculteit Bouwkunde, afdeling Bouwtechnologie/Climate Design, Delft en adviseur, Apogeum Binnenmileu Consult, Gouda
Binnenluchtkwaliteit in ziekenhuizen
Drs. Jos van den Eijnde, adviseur binnenmilieu, BBA Binnenmilieu, Rotterdam
Het belang van ramen en een aangenaam uitzicht in de werkomgeving
Hester Hellinga MSc, PhD candidate, Technische Universiteit Delft, faculteit Bouwkunde, Delft

Toelichting

Klimaatbeleving lijkt zich niets aan te trekken van arbeidshygiënische principes. Meten is niet altijd weten en de aanpak bij de bron is niet bij voorbaat de beste oplossing. Wat altijd werkt is voldoende daglicht en uitzicht naar buiten. De inleiders van deze sessie zullen toelichten welke invloed het daglicht, een aangenaam uitzicht en een gezond binnenmilieu hebben op het functioneren van de medewerkers. Het persoonlijk welbevinden laat zich moeilijk kwantificeren.

Sessie N          
BLOOTSTELLING, GEZONDHEID EN ROL ARBEIDSHYGIENIST
Voorzitter: Ing. Vanessa Zaat, arbeidshygiënist, Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL), Utrecht
Blootstelling aan microbiële agentia en gezondheidseffecten in de agrarische industrie
Ir. Lidwien Smit, junior onderzoeker, Universiteit Utrecht, Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), Utrecht
Health risks associated with the veterinary study: preliminary results of the veterinarians health study
Manon Bogaerts, MSc PhD student, Universiteit Utrecht, Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), Utrecht
Hoe kan de arbeidshygiënist helpen bij het aan het werk houden van een medewerker met een beroepsgebonden long- of huidaandoening?
Huub Agterberg, arbeidshygiënist/veiligheidskundige, KLM Health Services, Hilversum

Toelichting

Blootstelling aan allergenen van biologische oorsprongen vormen een frequent gerapporteerde oorzaak van long- en luchtwegaandoeningen. Om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen blootstelling aan microbiële agentia en long- en luchtwegklachten worden er op dit moment een tweetal grootschalige onderzoeken uitgevoerd. In deze sessie worden de resultaten van deze onderzoeken besproken. In de laatste presentatie wordt ingegaan hoe de arbeidshygiënist een belangrijke rol kan spelen in de vertaalslag van de wetenschap naar de praktijk.

Sessie O         
ARBOCATALOGI
Voorzitter: Ir. Daan Huizer, arbeidshygiënist, Industox Consult, Nijmegen
Algemene opzet voor arbocatalogi
Ir. Huib Arts, arbeidshygiënist, Arboprofit, Gouda
Jaap Hooijveld, projectleider Arbocatalogi, Stichting van de Arbeid, Den Haag
Ing. Helger Siegert MWO, adviseur, Triple T Consultancy, Gouda

Toelichting

In de vernieuwde arbo-arena treedt een nieuwe gladiator aan. Op veilige wijze doet hij zijn werk, zo luidt het. Zijn naam duikt steeds vaker op. Sommigen hebben hem zelfs al gezien. De arbocatalogus komt er aan, roept iedereen, het nieuwe instrument!. Meer weten we vaak nog niet. In deze sessie zal worden ingegaan op zowel vorm als inhoud.